تبادل زندانیان ایران و آمریکا ، یعنی پیام بازگشت به میز مذاکره؟

در بن‌بست مذاکرات برجام، طرف‌های مذاکره‌کننده به دنبال روزنه‌ای برای بازگشت به میز مذاکره هستند تا زمینه احیای توافق هسته‌ای را فراهم کنند. به نظر می‌رسد که این روزنه تبادل زندانیان است که قرار بود بعد از احیای برجام عملی شود، اما متاثر از ظهور متغیرهای جدید در روابط ایران و پایتخت‌های غربی و تعلیق گفت‌وگوها، در فضای کنونی به عنوان اقدامی تسهیل‌کننده در دستور کار قرار گرفته است.

 آنچه موضوع تبادل زندانیان را بر اساس بازه‌های زمانی و گام‌های اجرایی مورد تاکید قرار داده بود، پیش‌نویسی بود که ماه اوت (مرداد ۱۴۰۱) از سوی جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا منتشر شد که در آن به این اقدامات اشاره شده بود. در نسخه ۳۵ صفحه‌‌‌ای پیش‌‌‌نویس مذاکرات احیای برجام که به صورت غیررسمی منتشر و در شرایطی که ایران و آمریکا مشغول جمع‌‌‌بندی خود برای پاسخ به بسته پیشنهادی بروکسل بودند که البته در نهایت رد شد و تهران و غربی‌‌‌ها وارد تنش‌‌‌های فزاینده‌‌‌ای شدند، اشاره شده بود که فرآیند تبادل زندانیان باید در مرحله دوم یعنی مرحله تایید توافق که به مدت ۶۰ روز طول خواهد کشید، انجام شود.

اما با بن‌بست در مذاکرات و تعلیق آن و ظهور متغیرهای تنش‌زا میان طرفین در عمل این بسته از دستور کار خارج شد و به نظر می‌رسد شاید طرفین به این جمع‌‌‌بندی رسیده‌‌‌اند که در شرایط کنونی مساله تبادل زندانیان را به عنوان یک اقدام سازنده و تسهیلگر توافق و بازگشت مجدد به مذاکرات در دستورکار قرار دهند.

با طرح مجدد موضوع تبادل زندانیان، این پرسش مطرح است که اگر این تبادل زندانیان به وقوع بپیوندد چرا زودتر از گام‌های مورد اشاره در پیش‌نویس بورل اتفاق افتاده است؟ مهم‌ترین دلیل این مساله را می‌توان هزینه‌های توافق برجام دانست که با ظهور متغیرهایی که از شهریور ماه در روابط ایران و پایتخت‌های غربی به وجود آمد، افزایش پیدا کرده و آمریکا و اروپا متاثر از فشار نخبگان، رسانه‌ها و افکار عمومی به سادگی نمی‌توانند زمینه بازگشت به میز مذاکره را فراهم کنند. از این رو طرفین به دنبال راهکاری هستند تا توافق برجام را به سطح معقول برسانند، آنچنان که برای نخبگان و حوزه عمومی قابل پذیرش باشد.