اول خودمان را سرزنش کنیم، بعدش روسیه را

روسیه در همراهی اخیر خود با کشورهای عربی خلیج فارس در مورد تمامیت ارضی ایران نشان داد که اهمیتی برای ایران قائل نیست و منافع روابط خود با اعراب را بالاتر از روابطش با ایران ارزیابی می کند.

ما نباید توهم داشته باشیم. چندین مرتبه است به چشم خود مشاهده می کنیم که روسیه ایران را کشوری حقیر و کوچک در کنار خود می داند و کشور ما را در سطحی نمی بیند که در مواقع لزوم اهمیتی برای آن قائل باشد. گاهی مشاهده می کنیم که روسیه با کبر و غرور بی‌جای خود برخورد برابر با ایران را تحقیر خود می داند‌.

نمی‌خواهم همه نمونه های رفتار روسیه را که خود مستقیما مشاهده کرده ام ذکر کنم چون می ترسم از سخنم برداشت جناحی و سیاست داخلی شود. در زمان دولت آقایان رفسنجانی، روحانی، احمدی نژاد و دولت جناب آقای رئیسی و در دورانی که خودم در وزارت خارجه مسئولیت داشتم مشاهده مستقیم خودم نشانگر رفتار ناپسند و تحقیر آمیز دولت روسیه نسبت به کشورمان بوده است.

روسیه کشور بزرگی است. ظرفیت‌های زیادی در روابط ایران و روسیه نهفته است. ما باید به این کشور بزرگ با تاریخ و تمدن کهن و ظرفیت‌های نظامی و اقتصادی آن احترام بگذاریم. ولی دلیل نمی شود که اجازه دهیم روسیه کشور ما را تحقیر و غرور ملی ما را مخدوش نماید. روسیه می توانست نسبت به بیانیه ای که با شورای همکاری خلیج فارس امضا کرد تحفظ و حق شرط قائل شود. روسیه می توانست بگوید در ادعاهای سرزمینی بین همسایگان بخاطر حساسیت ملت‌ها به تمامیت ارضی خود، بی‌طرف است و در این موضوع دخالت نمی کند.

اما بیش از روسیه ما باید خود را سرزنش کنیم. نباید انتظار داشته باشیم دیگران از منافع ما حمایت کنند. ما در اشتباه به سر می بریم و سیاست اشتباهی در پیش گرفته ایم. سیاست خارجی ما متوازن نیست. روسیه بخشی از سیاست خارجی ما است نه همه آن. سیاست خارجی یک امر پیچیده و جدی است. نباید احساسات محلی و کوته بینانه خود را به سیاست خارجی تحمیل کنیم. سیاست خارجی را باید با صبر و حوصله متوازن کنیم. راه سیاست خارجی همیشه هموار نیست بلکه در آن ناملایمات و سنگلاخ زیادی نهفته است. ممکن است در مسیر ارتقای روابط ما با کشورهای غربی ناملایمات زیاد باشد. ممکن است کشورهای غربی سابقه استعماری داشته باشند. ممکن است غربی‌ها مغرور و لج باز باشند. اما فراموش نکنیم که ما بیشترین لطمه را در طول تاریخ از روسیه دیده ایم. روسیه بود که در قرن نوزدهم کشور ما را چند پاره کرد. صدام با سلاح روسی به سرزمین ما تجاوز کرد. صدام با موشک‌های روسی تهران و شهرهای کشور ما را ویران کرد و جوانان ما را به خاک و خون کشید.

خاصیت سیاست و سیاستمدار همین است. ما باید در راه تامین منافع ملی کشورمان با صبر و حوصله همانطور که از سوابق دهشتناک روسیه در روابط خود با کشورمان عبور کرده ایم تمام ناملایمات را بجان خریده، هوشیار باشیم و علیرغم میل خود و هر ایده و عقیده ای داریم سیاست خارجی خود را متوازن کنیم تا هیچ کشوری نتواند ما را محتاج خود بداند و ما را تحقیر کند، منافع ملی ما را نادیده بگیرد و به تمامیت ارضی ما بی اعتنا باشد. روسیه به این نتیجه رسیده است که هر طور که با ما رفتار کند ما چاره ای نخواهیم داشت جر به او متوسل شوم. این حاصل کار دخالت عده ای بی تجربه و نادیپلمات در سیاست خارجی ما است.

ایران قدرت متوسطی است. ما باید یدانیم که یک قدرت متوسط نمی تواند و نباید در رقابت‌های جهانی در یک طرف دعوی بایستد. تجربه کشورهای اروپای شرقی که اکثر آنها قدرت‌هایی متوسط بودند در زمان جنگ سرد پیش چشم ما است. قدرت‌های متوسط باید روابطی متوازن داشته باشند زیرا در تنش های بین المللی و جهانی در صورتیکه در یک طرف دعوا ایستاده باشند آنها هستند که زیان خواهند دید. در این دعوای جهانی اگر قدرت‌های متوسط هوشیارانه و متوازن رفتار نکنند آنها و منافع شان اولین قربانی این رقابت‌ها خواهند شد.

هنوز دیر نیست. باید تلاش کنیم. صبر و بردباری به خرج داده، ناملایمات را بجان خریده و از تمایلات سیاسی و شخصی خود بنفع منافع ملی این کشور چشم پوشی نماییم تا بتوانیم سیاست خارجی خود را متوازن و هوشمند سازیم. ما نمی توانیم نسبت به منافع ملی خود بی تفاوت باشیم. نمی توانیم در قبال خدشه به غرور ملی کشورمان سکوت کنیم.

*معاون پیشین وزیرخاجه. سفیر اسبق ایران در لندن