تشدید تنش در خاورمیـانه/ زیردریایی آمریکایی در خلیج‌فارس چه می‌کند؟
مطالبی که در این گزارش می‌خوانید، دیدگاه‌های رسانههای خارجی است که صرفا جهت اطلاع‌رسانی منتشر می‌شود.
ارتش آمریکا هفته گذشته از اعزام زیردریایی یواساس فلوریدا به خاورمیانه خبر داد. این زیردریایی که با سوخت هسته‌ای کار می‌کند حامل ۱۵۴ موشک هدایت‌شونده تاماهاوک است. تیموتی هاوکینز، از سخنگویان ارتش آمریکا بدون اینکه در خصوص هدف ایالات متحده آمریکا از اعزام این زیردریایی اظهارنظر کند اعلام کرد که این زیردریایی به منظور پشتیبانی از ناوگان پنجم آمریکا و حفظ ثبات خلیج‌فارس و دریای عمان به این منطقه اعزام شده است. ناوگان پنجم آمریکا مستقر در بحرین مسئولیت حفظ امنیت خلیج‌فارس، تنگه هرمز، دریای عمان، دریای سرخ، خلیج عدن و قسمتی از اقیانوس هند را برعهده دارد. اعزام این زیردریایی به‌دنبال تصمیم آمریکا مبنی بر تمدید ماموریت ناوگروه هواپیمابر جورج دبلیو بوش و در پی حملات نیروهای نیابتی ایراان به پایگاه‌های ایالات متحده آمریکا در خاک سوریه صورت می‌گیرد. اعزام این زیردریایی در میانه افزایش تنش میان آمریکا و ایران صورت گرفته است. یک روز پس از حمله پهپادی به پایگاه آمریکا در نزدیکی حسکه سوریه و کشته شدن یک پیمانکار و زخمی شدن پنج نیروی دیگر آمریکایی، روز جمعه ۲۴ مارس یک پایگاه از نیروهای آمریکایی در شمال شرقی سوریه باز هم هدف حمله موشکی قرار گرفت. اگرچه مقام‌های آمریکایی اعلام کردند که این حمله تلفاتی در بر نداشت، اما جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌ان اظهار کرد که آمریکا از نیروهای خود در سوریه محافظت خواهد کرد. او افزود، ایالات متحده در پی جنگ با ایران نیست، اما در حمایت و حفاظت از نیروهایش درنگ نخواهد کرد. نیروهای آمریکایی در پاسخ به این حملات، به مواضع نیروهای مورد حمایت ایران حمله کردند. در همین حال پرس‌تی‌وی، شبکه انگلیسی‌زبان صداوسیمای ایران ادعا کرد که در حمله آمریکا هیچ نیروی ایرانی کشته نشده و برخلاف آنچه که ایالات متحده می‌گوید، «در این عملیات پایگاه نظامی نیروهای وابسته به ایران هدف واقع نشده بلکه به مرکز توسعه روستایی و غلات در نزدیک فرودگاه نظامی دیرالزور حمله شده است.» ارتش ایران هفته گذشته در روز ۱۳ فروردین، با انتشار بیانیه‌ای مدعی شده بود که به یک «هواپیمای جاسوسی» آمریکا درون مرزهای دریایی ایران در دریای عمان اخطار داده است. براساس اعلام رسانههای وابسته به حکومت ایران، این هواپیما
از نوع EP-3E متعلق به نیروی دریایی آمریکا بوده و از آن به‌منظور رصد و جاسوسی استفاده می‌شود. جو بوچینو، سخنگوی ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام)، روز دوازدهم فروردین اعلام کرده بود: «تمدید ماموریت ناوگروه جورج دبلیو. بوش که شناورهای یواساس لیته گالف، یواساس دلبرت دی.بلک و یواس‌ان‌اس آرکتیک را شامل می‌شود، امکان تقویت توانایی‌های سنتکام به منظور واکنش به رخدادهای احتمالی در منطقه خاورمیانه را فراهم می‌کند.» اگرچه ایالات‌متحده صراحتا هدف اعزام زیردریایی یواساس فلوریدا به خاورمیانه را اعلام نکرده است، اما برخی تحلیلگران معتقدند که ارسال این زیردریایی حامل ۱۵۴ موشک هدایت‌شونده «تاماهاوک» با برد ۲۵۰۰ کیلومتر، که پیش‌تر در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۱۸ در حمله نظامی به عراق در دوران صدام حسین و برنامه سلاح‌های شیمیایی سوریه به کار گرفته شده بود، با هدف ارسال پیام برای ایران انجام شده است.
معمولا اعزام زیردریایی‌های آمریکا از پیش اعلام نمی‌شود، به‌خصوص وقتی این شناورها در حال ورود به یک منطقه عملیاتی بالقوه خطرناک باشند که ممکن است نیازمند استفاده از رادارگریزی باشد که مزیت اصلی عملیاتی آنهاست. با این حال، زیردریایی‌هایی که به‌طور متعارف مسلح به موشک‌های هدایت‌شونده باشند، استثنا هستند، و حضور آنها گهگاه برای نمایش قدرت بازدارندگی علنی می‌شود. این بار نیز وقتی مرکز فرماندهی نیروهای دریایی آمریکا در ۸ آوریل اعلام کرد که یو.اس.اس فلوریدا (اس.اس.جی.ان-۷۲۸) به خاورمیانه اعزام شده تا «به تضمین امنیت و ثبات دریایی منطقه کمک کند»، گویا هدف اصلی همین بوده است. فلوریدا یکی از تنها چهار زیردریایی نیروهای ویژه مجهز به موشک‌های هدایت‌شونده در خدمت نیروی دریایی آمریکاست؛ شناورهایی که معمولا ماموریت‌های مخفی دارای مهم‌ترین اولویت به آنها محول می‌شود.
در ۲۳ مارس، یک پایگاه خط مقدم نزدیک حسَکه سوریه که نیروهای آمریکایی آنجا مستقر هستند، هدف حمله یک پهپاد انفجاری قرار گرفت. آمریکا اعلام کرد که این حمله از سوی شبه‌نظامیان شیعه عراقی وابسته به سپاه پاسداران ایران انجام شده است. در میان تلفات این حمله، یک پیمانکار آمریکایی هم کشته شد. اتفاقی که عبور از پیامدی که از خطوط قرمز واشنگتن محسوب می‌شود و باعث چندین حمله آمریکا به داخل سوریه شد. اما این حملات فقط تا حدی توانست جلوی ایران و نیروهای مورد حمایتش را بگیرد، چون خیلی زود رگباری از موشک‌ها به یک مجتمع آمریکایی دیگر در سوریه شلیک شد که موجب نگرانی از تشدید تنش‌ها شد. این زدوخوردها همزمان شد با مجموعه‌ای از حملات هوایی دقیق و دورایستا از سوی اسرائیل علیه اهداف سپاه و حزب‌الله در سوریه که از ۳۰ مارس آغاز شد. کشته شدن چند نیروی ایرانی، موجب شد تا تهران وعده تلافی بدهد. در ۲ آوریل، یک پهپاد که گویا ساخت ایران بود، سعی کرد از سوریه به شمال اسرائیل نفوذ کند، ولی سرنگون شد. روز بعد، اسرائیل یک پهپاد شهاب متعلق به حماس را هنگام ورود از باریکه غزه، ردیابی و منهدم کرد.
همزمان، تشدید تنش در کرانه باختری منجر به حملات راکتی علیه اسرائیل شد، که برخی از آنها از سوی جناح‌های فلسطینی در جنوب لبنان و بقیه از غزه و سوریه پرتاب شد. در پاسخ، اسرائیل به بمباران هوایی مکان‌های پرتاب این موشک‌ها دست زد. با توجه به تنش‌های جاری در جبل المعب الحرم الشریف و «روز قدس» اعلام‌شده از سوی ایران در آخرین جمعه ماه رمضان که ریسک افزایش تنش زیاد شد. در این محیط، آمریکا و شرکایش قصد دارند از تاثیر بازدارندگی و توانمندی بالای یو.اس.اس فلوریدا در جمع‌آوری اطلاعات ــ‌‌و اگر لازم باشد، از قدرت آتش اضافی آن‌‌ــ سود ببرند.
پیام‌دهی و زیردریایی‌ها
بنا به گزارش رسانه‌ها به نقل از مقامات دفاعی آمریکا، فعالیت‌های پهپادی ایران در خلیج عدن، دریای عرب، و دریای سرخ باعث شد نیروی دریایی آمریکا و «مرکز عملیات تجارت دریایی بریتانیا» هشدارهایی درباره احتمال حمله به کشتی‌ها در پنج یا شش آوریل صادر کنند. این هشدارها به‌خصوص مربوط به کشتی‌های باربری و تانکرهای اسرائیلی بود که گویا از آنها خواسته شد تا با ترانسپاندرهای خاموش از آب‌های ایرانی دور شوند. از فوریه ۲۰۲۱، سپاه دست‌کم هفت بار در خلیج عمان و دریای عرب با پهپادهای انتحاری و/یا مین‌های چسبان، به شناورهای تجاری مرتبط با اسرائیل حمله کرده و به کشتی‌ها خسارت زده است.
از نوبت قبلی که نیروی دریایی آمریکا اعزام یک زیردریایی به منطقه را اعلام کرده بود، مدتی می‌گذرد. در ۲۱ دسامبر ۲۰۲۰، یو.اس.اس جورجیا، شناور دیگری از دسته اس.اس.جی.ان ]عنوان اختصاری برای زیردریایی‌های اتمی مجهز به موشک هدایت‌شونده[، همراه با دو رزمناو موشک‌انداز از تنگه هرمز عبور کرد. آن اعزام در جریان دوره‌ای از تنش‌های شدید رخ داد که با دو تحول همراه بود: نزدیک شدن به اولین سالگرد ترور ژنرال قاسم سلیمانی توسط آمریکا و ترور محسن فخری‌زاده مقام ارشد هسته‌ای ایران در ماه نوامبر، که گفته می‌شد کار اسرائیل بوده است. در آن زمان، ناوگروه ضربتی و هواپیمابر نیمیتس هم برای پشتیبانی از خروج نیروها از عراق و افغانستان به شمال دریای عرب اعزام شد.
اعزام یک زیردریایی به صورت علنی هم در ۱۹ اکتبر ۲۰۲۲ صورت گرفت که همزمان بود با بازدید ژنرال مایکل کوریلا، رئیس ستاد مرکزی فرماندهی آمریکا از یو.اس.اس وست ویرجینیا، زیردریایی مجهز به موشک بالستیک، در دریای عرب. این شناورها ابزارهای کلیدی بازدارندگی استراتژیک محسوب می‌شوند و بخشی از سه‌گانه اتمی آمریکا هستند و معمولا در خاورمیانه گشت نمی‌زنند. آن حرکت به‌عنوان پیامی به ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و ایران تعبیر شد. پوتین مدتی قبل به استفاده از سلاح‌های اتمی در اوکراین تهدید کرده بود؛ و همکاری دفاعی ایران و مسکو نیز در حال افزایش بود.
چهار اس.اس.جی.ان از نوعی که تغییرکاربری یافته‌اند در کلاس اوهایوی نیروی دریایی معمولا برای اجرای ماموریت‌های فوق محرمانه جمع‌آوری اطلاعات تجسسی و انجام حملات متعارف اعزام می‌شوند. این زیردریایی‌ها مسلح به حداکثر ۱۵۴ موشک دقیق‌زن کروز تاماهاوک (از
نوع UGM-109E Block IV) هستند که به صورت عمودی پرتاب می‌شود و حداکثر برد آنها ۱۶۰۰ کیلومتر با کلاهک ۴۵۴ کیلوگرمی است. این مدل از تاماهاوک قادر به پرسه‌زدن در آسمان است و یک اتصال ماهواره‌ای دوطرفه دارد که می‌تواند داده‌های ماموریتی بهنگام را برای تغییر هدف، اصلاح مسیر و ارزیابی خسارت دریافت (و ارسال) کند. این توانایی برای هدف گرفتن سامانه‌های دفاع هوایی و پرتابگرهای سیار موشک بالستیک بسیار مفید است.
برد ۱۶۰۰ کیلومتری به یک اس.اس.جی.ان که در فاصله‌ای ایمن در زیر سطح دریای عرب مستقر باشد امکان می‌دهد تا موشک‌های کروز را با استفاده از نقاط مختلف ورود به ایران در امتداد مرز ساحلی ۷۸۴ کیلومتری با خلیج عمان و بیشتر مرز زمینی ۱۶۰۰ کیلومتری ایران با پاکستان و افغانستان به عمق خاک ایران مخفیانه شلیک کند. این یعنی تمام سایت‌های نظامی، تاسیسات صنعت نظامی و اهداف دیگر ایران در جنوب و شرق و همین‌طور برخی از سایت‌های هسته‌ای اصلی آن، در تیررس قرار دارند. هرچند این مدل تاماهاوک (TLAM-E) توانمندی چندانی برای نفوذ در اهداف زره‌پوش ندارد، ولی باز کلاهک قابل برنامه‌ریزی چنداثری آن میزانی از «سنگرشکنی» را فراهم می‌کند، به‌خصوص وقتی چندین موشک پشت سر هم به نقطه‌ای واحد اصابت کند.
با وجود شناوری مثل یو.اس.اس فلوریدا در صحنه عملیات، توانمندی رصد و دفاع موشک کروز ایران در امتداد مرزهای وسیع و دوردست آن ممکن است تضعیف شود. در ژانویه ۲۰۲۱، بعد از حمله ایران به پایگاه عین‌الاسد در عراق، گزارش‌های کذب درباره نفوذ موشک‌های کروز آمریکایی از چندین جهت به خاک ایران، گویا منجر به سرگشتگی در فرماندهی نظامی ایران شد، طوری‌که یک سامانه دفاع هوایی کوتاه‌برد تور-ام۱ به اشتباه یک هواپیمای مسافربری اوکراینی را نزدیک تهران سرنگون کرد. زیردریایی‌های تغییرکاربری‌یافته کلاس اوهایو همین‌طور به یک پناهگاه سی تنی خشک روی عرشه مجهز هستند که به آنها توانایی می‌دهد تیم‌های ویژه کوماندویی خاکی-آبی را در ماموریت‌های مخفی با استفاده از وسایل زیرآب‌رو یا قایق‌های کوچک اعزام کنند و برگردانند.
وقتی ناو هواپیمابر در دسترس نباشد، توانمندی‌های اس.اس.جی.ان همراه با جمع‌آوری اطلاعات تجسسی مطمئن و ارتباط امن در سطح فرماندهی رزمی، به این زیردریایی توانایی‌هایی شبیه ناو هواپیمابر می‌دهد. علاوه بر این، اس.اس.جی.ان در مقایسه یا ناوگروه هواپیمابر مزیت‌های لجستیک دارد؛ مثلا استقرار سریع‌تر و مخفی‌کردن مکان خود، هرچند همان‌طور که بالاتر گفته شد، پنتاگون گاهی اعزام یک زیردریایی را به منطقه معینی اعلام می‌کند تا به اندازه حضور یک ناو هواپیمابر تاثیر بازدارندگی ایجاد کند. در مورد فعلی، فلوریدا ظاهرا به این دلیل به خط مقدم خاورمیانه اعزام شد چون ماموریت ناوگروه ضربتی و هواپیمابر جورج اچ‌دبلیو بوش در شرق مدیترانه که بر روسیه متمرکز بود، تمدید شده است. هرچند این ناوگروه به‌هرحال می‌تواند از مدیترانه به داخل سوریه قدرت‌نمایی هوایی کند، موشک‌های کروزی که فلوریدا شلیک می‌کند جایگزین بسیار بهتری علیه اهداف احتمالی هم در ایران و هم در شرق/جنوب سوریه فراهم می‌کند که می‌توان از فاصله ایمن در دریای عرب یا خلیج عمان به آنها حمله کرد. شناسایی و مقابله با تاماهاوک‌های کم‌ارتفاع دشوار است، به‌خصوص اگر از اس.اس.جی.ان‌های زیر سطح شلیک شده باشند.
جالب است که تهران به‌دنبال توانایی به آب‌اندازی زیردریایی رادارگریز خود است. دست‌کم از سال ۲۰۱۹، نیروی دریایی ارتش ایران مشغول توسعه و آزمایش یک سامانه پرتاب محفظه‌ای برای پرتاب موشک‌های ضدکشتی نصر از لوله‌های اژدر زیردریایی بوده است؛ این موشک‌ها حالا ظاهرا حدود ۱۰۰ کیلومتر برد دارند. زیردریایی‌های ایرانی هنوز فاقد سامانه‌های پرتاب مورب یا عمودی برای موشک‌های کروز دوربرد هستند، ولی احتمالا مشغول کار روی این توانمندی است.
ایران به موازارت مذاکرات دوستانه با شرکای آمریکا در خلیج‌فارس، کماکان به فشار برای بیرون راندن آمریکا از منطقه و ایجاد خطر آشکار و آماده علیه نیروهای آمریکا در سوریه و جاهای دیگر متعهد است. افزون بر این، مدتی است مشغول توسعه توانمندی «ضد-هواپیمابر» در قالب موشک‌های بالستیک هدف‌یاب ضدکشتی با برد ادعایی حداکثر ۲۰۰۰ کیلومتر است. در این محیط، هر گاه لازم باشد، زیردریایی‌های انعطاف‌پذیر رادارگریز مجهز به موشک هدایت‌شونده نیروی دریایی آمریکا جایگزینی عالی برای اعزام هواپیمابر هستند که با حفظ حضور مخفیانه مستمر، و یادآوری علنی گاه‌وبیگاه قدرت آتش دریایی آمریکا، راهی برای بهبود بازدارندگی علیه تهران و نیروهای نیابتی‌اش فراهم می‌کنند. قابل تامل است که هر چهار اس.اس.جی.ان قرار است بین سال‌های ۲۰۲۶ و ۲۰۲۸ بازنشسته شوند، درحالی‌که هیچ جایگزینی برای آنها دیده نمی‌شود. ولی تا آن زمان، چشم‌انداز ضربه ۱۵۴ تاماهاوک که خسارت عظیمی وارد می‌کنند با هدف ارسال پیام به ایران است.
ارسال نظر