زاکانی شهر را می‌فروشد یا عوارضها را افزایش می‌دهد؟

 واژه‌ای تاریخی 

ناظران حوزه شهری می‌گویند در هیچ دوره‌ای مانند دوره مدیریت 14 ساله «محمدباقر قالیباف» در شهر تهران، تراکم‌فروشی رخ نداد و شاهد رشد بی‌رویه و قارچ‌گونه پایتخت نبوده‌ایم؛ رویه‌ای که حتی تصویب و اجرای طرح تفصیلی و جامع تهران نیز نتوانست آن را متوقف کند. حالا شهرداری تهران که تاکنون بارها از سوی خود اعضای شورای شهر به‌دلیل روی آوردن به شیوه‌های کسب درآمدی از جمله فروش املاک و مستغلات شهر مورد سوال قرار گرفته، در اوج تورم و فشارهای بی‌سابقه اقتصادی در کشور مدعی است که می‌خواهد بدون شهر فروشی از پس تامین هزینه‌های بودجه‌ای خود برآید. این شعارها اما چندان اصطلاحات جدیدی برای مدیریت شهری نیستند. پیش از این هم بارها شهرداران وقت تهران اعلام کرده بودند که قرار است سهم درآمدهای ناپایدار را-که به عبارت ساده همان شهر فروشی و تراکم فروشی است- کاهش دهند اما در عمل از آنجایی‌که در کسب درآمدهای شهری از مسیرهای دیگر ناموفق بودند دوباره بی‌سر و صدا به سمت همان شهرفروشی سوق پیدا کردند! با این وجود در این دوره نیز رییس کمیسیون برنامه و بودجه شورا با تکرار همین رویکرد به خبرنگار اعتماد گفت: «شهرداری ابزارهای مختلفی برای کسب درآمد دارد. با همین ابزار امیدواریم و پیش‌بینی می‌کنیم که می‌تواند به راحتی از پس تامین بودجه سال آینده نیز برآید، آن‌هم بدون آنکه شهرداری بخواهد تراکم‌فروشی کند.» 

«محمد آخوندی» با استناد به آمارهای موجود مدعی شد: «رویکرد شهرداری تامین درآمد به شیوه «پایدار» است‌. در سال جاری و در بخش درآمدها، پنج هزار میلیارد تومان از درآمدهای غیر پایدار کاهش یافت و به ارزش افزوده که درآمد پایدار است اضافه شد. این موضوع در نوع خود اتفاق بزرگی در بودجه سال ۱۴۰۱ بود که در بودجه 1402 نیز ادامه خواهد داشت.» 

اما اجرایی شدن این ادعاها زمانی بیشتر با ابهام مواجه می‌شود که به این مساله توجه داشته باشیم که هم‌اینک به خاطر فشارهای اقتصادی و بالا بودن هزینه‌ها، آمار ساخت‌وساز و عوارض ناشی از آن که بخش زیادی از بودجه شهرداری را به خود اختصاص می‌دهد، به‌شدت کاهش پیدا کرده است. رویه‌ای که می‌تواند باعث شود تا شهرداری دوباره برای تامین کسری بودجه‌ای خود به سمت راهکارهایی برای رونق ساخت‌وساز در شهر روی آورد که شاید چندان هم قانونی نباشد! با این حال چمران با رد این پیش‌بینی‌ها و با ذکر اینکه کسب در آمد از طریق دریافت عوارض ساخت و‌سازی در چارچوب مساله‌ای رایج و طبیعی است، می‌گوید: «در مورد صدور پروانه‌های ساختمانی حتی به دنبال آن هستیم که عوارض ساختمانی را کاهش دهیم، چون واقعا این عوارض هزینه‌های سنگینی روی دوش مردم گذاشته است که باعث می‌شود خیلی‌ها از ساخت‌وساز منصرف شوند. اما اینها دلیل نمی‌شود که شهرداری بخواهد خارج از طرح تفصیلی و جامع اقدام به صدور مجوزهای ساخت‌و‌سازی کند.»

در چنین شرایطی مردم حق دارند که از خود سوال کنند، درحالی که شهرداری تهران «درآمد ناشی از توسعه شهر» را در سال 1401، بیش از  28 هزار میلیارد تومان  پیش‌بینی کرده بود که با توجه به بیش از 16 هزار میلیارد تومان در سال گذشته، حدود 42 درصد (۱۱۷ هزارو ۸۸۱ میلیارد ریال) افزایش را نشان می‌دهد، چطور می‌خواهد بدون اتکا به عوارض ناشی از ساخت و سازها سال 1402 را سپری کند؟! 

این پرسش‌ها و بحث‌ها درباره شیوه اداره پایتخت ایران درحالی است که در دوره قبل نیز اصولگرایان با نقد عملکرد پیروز حناچی شهردار وقت تهران‌ مدعی بودند که او می‌خواهد شهر را گران اداره کند. گرچه حناچی در گفت‌وگویی ضمن رد این مساله مدعی شده بود که اعتقادی به گران کردن تهران ندارد. رویه‌ای که در دوره مدیریت شهری نیز ادامه پیدا کرد و علیرضا زاکانی، شهردار کنونی تهران با تکرار آن مدعی شد که گران اداره شدن شهر نتیجه عملکرد حناچی است! او در صحن شورا در این مورد گفت: «تفکر حاکم در دوره قبل مدیریت شهری منجر به اداره گران شهر شد.»

این اظهارات شهردار تهران در حالی مطرح می‌شود که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، عملکرد شهرداری برای تامین کسری بودجه و بدهی 50 هزار میلیاردی خود در سال 1400، منجر به آن شده تا شهرداری برای کسب درآمد دست به هر کاری بزند. از صدور مجوزهای بی‌ضابطه ساخت‌و‌سازی تا تدوین مصوبه جدیدی برای احیای ساخت‌وساز در باغ‌ها و وضع انواع مالیات‌های شهری ریز و درشت. حالا و در شرایطی که شرایط اقتصادی ساکنان کلان‌شهرها هر روز بیش از پیش دشوار‌تر می‌شود، شاید یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کنونی مردم و کارشناسان این باشد که آیا قرار است بودجه شهرداری که گفته می‌شود چیزی بین 60 تا 70 هزار میلیارد تومان است، از جیب مردم یا به زبان ساده‌تر با اعمال فشارهایی مضاعف بر گرده پایتخت‌نشینان تامین شود؟ پرسشی که مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران در پاسخ به آن به خبرنگار اعتماد می‌گوید: «تمام تلاش ما این است که خدماتی که توسط شهرداری تهران به مردم ارایه می‌شود در سال آینده رشد چندانی نداشته باشد تا مردم تحت فشار نباشند.» او درباره اینکه اگر روزی این وعده‌ها محقق نشود و مورد نقد افکار عمومی قرار گیرد، هم می‌گوید: «البته وقتی قیمت همه‌چیز بالا می‌رود، شهرداری هم چاره‌ای جز افزایش هزینه‌هایش ندارد، کمااینکه وقتی مثلا قیمت آسفالت بالا می‌رود شهرداری هم باید مواد اولیه یا خود آسفالت را گران‌تر بخرد.» او این توضیحات را در نشستی رسانه‌ای درباره بودجه سال پیش‌رو مطرح می‌کند. در همین نشست «محمد آخوندی» رییس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران هم توضیحاتی ارایه می‌کند و با تایید سخنان آقای رییس می‌گوید: «تلاش می‌کنیم شهر گران اداره نشود کمااینکه مثلا در تعیین نرخ انواع عوارض شهری در بودجه سال 1402 به دنبال آن هستیم تا به گونه‌ای عمل کنیم که شهر گران اداره نشود.» 

 وعده‌ها محقق می‌شود؟

اوایل سال جاری بود که برخی از اعضای شورای شهر در انتقادهایی تند و تیز نسبت به شیوه‌های غیرمرسوم و غلط کسب درآمد شهرداری هشدار دادند و به نظر می‌‌آید همچنان این موضوع دغدغه برخی اعضای شورا و کارشناسان حوزه مدیریت شهری است؛ شیوه‌هایی چون فروش تدریجی املاک شهرداری برای تامین حقوق و دستمزد پرسنل‌. موضوعی که آخوندی نیز در نشست خبری مختص بودجه سال 1402 شهرداری تلویحا به آن اشاره می‌کند و در توضیح می‌گوید: «برخی از موارد و تصمیم‌های خارج از کنترل حوزه مدیریت شهری، شهرداری را در تنگناهای مالی قرار می‌دهد مثلا با افزایش ۵۷ درصدی حقوق و دستمزد در سال جاری، ناچارا منابع از بخش تملک دارایی سرمایه‌ای به بخش حقوق و دستمزد منتقل شد.»

در چنین شرایطی اما این پرسش مطرح می‌شود که آیا شهرداری با شیوه‌های کسب درآمدهای پایدار می‌تواند از عهده تامین رقم نجومی 60 تا 70 هزار میلیارد تومانی بودجه سال آینده برآید یا باز هم مجبور به استفاده از شیوه‌های «غیرمرسوم» برای کسب درآمد خواهد شد؟ سوالی که رییس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران در پاسخ خبرنگار اعتماد درباره آن می‌گوید: «تا پایان آذرماه بودجه محقق امسال ۳3 هزار میلیارد تومان از 50 هزار میلیارد تومان بود که معادل 63 درصد است. ضمن آنکه پیش‌بینی می‌شود که بودجه تا پایان سال به‌طور کامل محقق شود.»

 اولویت‌های بودجه‌ای شهرداری 

با این اوصاف و توضیحات اما بودجه سال آینده چطور تدوین و نهایی خواهد شد؟ رییس کنونی شورای شهر تهران در مورد مهم‌ترین اولویت‌های بودجه‌ای شهرداری تهران برای سال 1402 می‌گوید که آلودگی هوا، ترافیک، حمل‌ونقل عمومی، بافت فرسوده و شهر هوشمند از مهم‌ترین سرفصل‌های مد‌نظر قرار گرفته شده در بودجه سال آینده است. این در حالی است که به اذعان خود چمران تاکنون 23 درصد از برنامه‌های سوم شهرداری محقق شده است. او همچنین در مورد میزان تحقق وعده‌های شهردار برای تامین ناوگان حمل‌ونقل عمومی تهران نیز می‌گوید: «ما 11 هزار اتوبوس در شهر تهران نیاز داریم ولی در حال حاضر حداکثر 2400 دستگاه اتوبوس داریم که اکثر آنها فرسوده و مشکل‌دار هستند. سوال این است که آیا می‌توان این دستگاه‌ها را به 11 هزار رساند؟ طبیعتا با وضع اعتبار و بودجه شهرداری نمی‌شود این میزان را به‌روز کرد، ولی تمام تلاش ما این است تا در برنامه چهارم 7500 دستگاه اتوبوس را به چرخه حمل‌ونقل و اتوبوسرانی تزریق کنیم.» چمران همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان تعداد واگن‌های قطار در تهران را به 1200 دستگاه رساند، می‌گوید: «این برنامه نیز باید اجرایی و عملیاتی شود و تا دو سال آینده این دستگاه‌ها را به‌روز کنیم، اما واقعا این میزان بودجه و اعتبار وجود دارد؟ یا آنکه شرکت‌های تولیدکننده می‌توانند این میزان را تولید و به دست ما برسانند؟»

شهری که هوش از سر می‌برد!

«شهر هوشمند» که به گفته رییس شورای شهر ازجمله مهم‌ترین محورهای شهرداری در بودجه سال آینده است نیز از آن دست موضوعات جذابی است که سال‌هاست پرچمدار شعارها و نقل زبان مسوولان و به خصوص مدیران شهرداری تهران بوده است. شعاری که تاکنون بسیاری از شهرداران در طول مدیریت خود بارها ضمن تاکید بر لزوم حرکت به سمت رفتن به شهرهای هوشمند، اعلام کرده‌اند که می‌خواهند تهران را به چنین شهری تبدیل کنند تا بتوانند برمشکلاتی مانند ترافیک و آلودگی هوا و... قایق آیند. شعارهایی که البته تاکنون فقط در حد همان «شعار» باقی مانده است. «علی‌اصغر قائمی»، عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران که اتفاقا خود مدت‌ها عهده‌دار مدیریت سازمان فناوری اطلاعات شهرداری بوده است در این زمینه به خبرنگار اعتماد می‌گوید: «واقعیت این است که با هوشمند‌سازی شهرها می‌توانیم بسیاری از مشکلات کنونی شهرهای‌مان را حل کنیم، ولی در عمل هنوز نتوانسته‌ایم در اجرایی کردن هوشمند‌سازی شهرها موفق باشیم. البته اقداماتی صورت گرفته ولی به هیچ‌وجه مطابق با زیرساخت‌های لازم برای ساختن شهرهایی هوشمند نبوده است.» با چنین افقی و در حالی که قرار است به زودی بودجه شهرداری به صحن شورا برود، هنوز سوال ابتدایی و اصلی این گزارش بی‌پاسخ می‌ماند؛ اینکه شهرداری چگونه می‌خواهد بدون روی آوردن به تراکم‌فروشی، شهرفروشی و گران‌تر اداره کردن شهر از پس آن برآید؟! پرسشی که شاید نزدیک‌ترین فاصله برای پاسخ به آن نیمه دوم سال 1402 باشد.