معماری کاخ سلیمانیه در کرج؛ بنایی از دوران قاجار

کاخ سلیمانیه از جاهای دیدنی استان البرز به شمار می‌رود و در محدوده مرکزی شهر قدیم کرج، حدفاصل بلوارهای شهید چمران و امامزاده حسن، در محل کنونی دانشکده کشاورزی قرار دارد. این بنا در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۲۷ با شماره ثبت ۳۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس کاخ سلیمانیه: کرج، بلوار امامزاده حسن، خیابان شهید کیان‌پور

دسترسی به کاخ سلیمانیه

برای رسیدن به کاخ سلیمانیه ابتدا باید خود را به میدان امام حسین (ع) کرج برسانید. سپس وارد بلوار هفتم تیر شوید. پس از ورود به بلوار، ورودی کاخ در اولین کوچه از سمت راست به نام کوچه شهید کیانپور، جنب مدرسه استقلال واقع شده است.

تاریخچه کاخ سلیمانیه

یکی از پسران فتحعلی شاه که سلیمان میرزا نام داشت، فرمانروای منطقه کرج بود و این قصر مقر اقامت او محسوب می‌شد. بنابراین، طبیعی است که نام او روی این قصر گذاشته شود. صدر اصفهانی، بانی آن نیز پدر زن سلیمان میرزا بوده است. علاوه بر این در یکی از تابلوهای نقاشی تالار اصلی کاخ، تاریخ (سند ۱۲۲۸) خوانده می‌شود. می‌توان احتمال داد که ساختمان بنای اولیه در سال ۱۲۲۵ هجری قمری آغاز شده ودر سال ۱۲۲۷ هجری قمری، فتحعلی‌شاه دستور تکمیل و گسترش این مجموعه را داده است؛ با این حساب در این سال بنای اصلی به بنای اولیه الحاق شده و در سال ۱۲۲۸ هجری قمری با تکمیل تزیینات داخلی به پایان رسیده است.

سکونت در کاخ سلیمانیه عمر زیادی نداشت. از علل متروک ماندن آن می‌توان به فرار سلیمان میرزا اشاره کرد؛ زیرا پس از درگذشت فتحعلی شاه در سال ۱۲۵۰ هجری قمری در اصفهان، با وجود داشتن ۶۰ پسر، نوه او محمدشاه به‌موجب ماده هفت عهدنامه ترکمنچای پادشاه شد و به امر وی چند نفر از شاهزادگان را کور و جمعی را زندانی کرد؛ چند نفری هم از ترس گرفتاری و کشته شدن به خارج از ایران فرار کردند. از جمله شاهزادگان فراری سلیمان میرزا، صاحب مجموعه بود. 

کاخ سلیمانیه کرج به‌علت قرار گرفتن در کنار مدرسه منسوب به دانشکده کشاورزی، سال‌ها مورد تردد و عبور و مرور دانش‌آموزان قرار داشت و تزیینات و شیشه‌های الوان آن بازیچه سنگ‌پرانی‌های آنان شده بود. پس از این دوره، چند سالی با انجام عملیات حفاظتی شامل دیوارکشی و نصب پرده‌های سراسری روی نما و همچنین انجام عملیات مرمتی، سعی در حفظ و احیای کاخ شد. در حال حاضر درهای کاخ سلیمانیه کرج به روی عموم گشوده شده است. 

معماری کاخ سلیمانیه

کاخ سلیمانیه بنایی آجری، متقارن و کشیده به نسبت پنج به یک است. این بنا سقفی شیروانی دارد و دارای تمامی مشخصه‌ها و مولفه‌های سبک معماری دوران قاجار است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان آن را از جمله ساده‌ترین، زیباترین و با احساس‌ترین ساختمان‌های دوران خود دانست. تالارها، ارسی‌ها، نقاشی‌ها، آینه‌کاری‌ها، قوس‌های نیم‌دایره نما و تناسبات نما و نقشه، همگی از جمله خصوصیات بارز کاخ سلیمانیه هستند که در ترکیب نهایی و بسیار ساده خود و در کنار مجموعه ساختمان‌ها و باغ پیرامونی، منجر به‌شکل‌گیری ساختمانی دوست‌داشتنی، باهویت و صمیمی شده‌اند.

از جمله نکات بسیار جالب در کاخ سلیمانیه برونگرایی محض این بنا است؛ به‌طوری که پنجره‌های بسیار بزرگ و کم عرض ساختمان باعث شده‌اند فضاها از دو سوی به محوطه بیرونی چشم‌اندازی وسیع داشته باشند و در تمام ساعات روز نورگیری کنند. ساختمان کاخ نیز دارای دو اشکوب است:

طبقه همکف تقریبا به‌صورت پیلوتی‌های امروزی و به‌منظور قرارگیری برخی از فضاهای خدماتی کاخ در نظر گرفته شده است.

طبقه دوم که از طریق دو راه‌پله در دو سوی ساختمان قابل‌دسترسی است، شامل تالار مرکزی بزرگ و اتاق‌های دو سوی آن‌ می‌شود. این اتاق‌ها به‌منظور اتاق‌های استراحت در نظر گرفته شده‌اند.

تالارها و فضاهای داخلی کاخ سلیمانیه مزین به انواع تزیینات نظیر نقاشی‌های دیواری بزرگ و آینه‌کاری‌ها با سقف چوبی و همچنین تزیینات گچی اندودشده است و نمای بیرونی ساختمان را با قاب‌های آجری آراسته‌اند. دو نقاشی تالار از عبدالله‌خان نقاش‌باشی روی دیوارها کشیده شده‌اند که یکی تصویر آقا محمدخان و دیگری تصویر فتحعلی‌شاه و اطرافیانش است. 

شرایط بازدید از کاخ سلیمانیه

 درهای کاخ سلیمانیه کرج از خرداد ۱۴۰۲ به روی عموم گشوده شده است. بازدیدکنندگان می‌توانند در روزهای هفته از ساعت هشت تا یک بعد از ظهر به این مکان مراجعه کنند. همچنین امکان هماهنگی برای بازدید تورهای گردشگری در روزهای تعطیل و ساعات غیراداری وجود دارد.