پته دوزی؛ هنری در حال فراموشی

هنرهای سنتی ریشه در گذشته دارد و حفظ و بقای آن‌ها در واقع تداوم سنت‌ها و ارزش‌های تاریخی و فرهنگی جامعه ما است. آنچه به حیات هنرهای اصیل و سنتی کمک می‌کند در وهله اول معرفی و آشنایی نسل جوان با هنرهای اصیل و سنتی سراسر کشور است و بعد روزآمدی و کاربردی کردن آن‌ها متناسب با سلیقه جامعه امروز است.

 هنرهای سنتی و صنایع دستی، امروزه می تواند در کنار جاذبه های تاریخی کشور عامل مهمی برای شناساندن فرهنگ و تمدن ایرانی و جذب گردشگران باشد.

در این گفت‌وگو هنرمند فعال در رشته پته دوزی (سوزن دوزی) از سابقه فعالیت هنری خود و آنچه باید از این هنر بدانیم می گوید.

خودتان را معرفی کنید؟

مریم براتی والیجردی هنرمند فعال در رشته پته دوزی هستم. در مقطع لیسانس در رشته طراحی و تکنولوژی دوخت مشغول به تحصیل شدم و در حال حاضر دانشجوی کارشناسی ارشد در رشته صنایع دستی هستم. به طور کلی در زمینه طراحی، دوخت لباس و رو دوزی‌های سنتی فعالیت دارم و بیش از سه سال است که هنر پته دوزی را به شکل جدی دنبال می‌کنم.

در رابطه با پیشینه هنر پته دوزی به عنوان یکی از سوزن دوزی‌های اصیل ایرانی توضیح دهید؟

سوزن دوزی یکی از هنرهای ایرانی و پته دوزی به عنوان یکی از سوزن دوزی‌های زیبا و با ظرافت و هنر دستی زنان دختران کرمانی و جزئی از صنایع دستی ایران است و با نام‌هایی چون فطه دوزی یا سلسله دوزی نیز شناخته می‌شود. این هنر در عهد شاهان قبل از صفویه و اوج این هنر را طبق سفرنامه شاردن در دوران صفویه در کرمان می توان یافت.

ابزار و مواد اولیه مورد نیاز برای خلق یک اثر پته دوزی چیست؟

هنرمندان پته دوز با استفاده از سوزن مخصوص پته و نخ های رنگین پشمی نقش های اصیل ایرانی چون شمسه، سرو، لچک و ترنج و ... بر زمینه پارچه دست بافی به نام عریض یا شال که از کرک بز تهیه شده است می دوزند.

 روند انجام کار (مراحل تولید) برای خلق یک اثر پته دوزی چگونه است؟

برای پته دوزی ابتدا پارچه زمینه (شال) را رنگ بندی می کنند سپس عملیات رنگرزی را روی پارچه خام انجام می‌دهند و با استفاده از روش گرته زنی یا مهرهای چوبی نقش های سنتی ایرانی را بر روی پارچه زمینه نقش می زنند؛ در گذشته گرته زنی به صورت دستی انجام می‌شد اما امروزه به شکل کارگاهی انجام می شود.

مرحله بعدی دوخت پته است و این دوخت‌ها با توجه به طرح و نقش پته انتخاب می‌شوند. از اصیل‌ترین دوخت‌ها می توان به خط دوزی، متن دوزی، آب دوزی یا پتک دوزی، نگین دوزی و برگ دوزی اشاره کرد.

وضعیت این هنر در حال حاضر در کشور به چه صورت است و اقبال عمومی نسبت به این هنر در چه وضعیتی قرار دارد؟

پته دوزی به عنوان یکی از هنرهای اصیل و با ارزش که ریشه در تاریخ گذشته مردم کرمان دارد امروزه در حال نابودی است و با ادامه این روند در آینده‌ای نه چندان دور فقط یاد و نامی از این هنر به جای خواهد ماند.

واردات سوزن دوزی های خارجی از هند و پاکستان و قیمت پایین آن ها، همچنین افزایش هزینه دوخت پته به دلیل بالا رفتن قیمت مواد خام مورد نیاز سبب بالا رفتن قیمت فروش آن و در نتیجه کم رونق شدن بازار تولید و فروش بازار این هنر دستی و عدم اقبال عمومی مردم به خرید آثار پته دوزی و رکود این هنر شده است.

 در خصوص ظرفیت صادرات این هنر توضیحی داشته باشید؟

امروزه برای بالا بردن ظرفیت صادرات و رونق دادن بازار فروش پته باید این رودوزی سنتی را متناسب با سلیقه جامعه امروز، کاربردی کرد. با خارج کردن پته از فرم سنتی خود و ایجاد تغییرات کوچکی در طراحی نقوش آن می توان کاربرد بیشتری به این هنر داده و آن را در سبد کالای مصرفی خانوار گنجاند. استفاده از این هنر در طرح های جدید و کاربردی از قبیل لباس، آباژور، اکسسوری های مورد علاقه نسل جوان و ... می تواند سبب شود هنر پته دوزی جایگاهی ویژه در بازارهای داخلی باز کرده و زمینه صادرات و ورود این هنر به بازارهای جهانی را فراهم آورد.

بازار این هنر در کشور تا چه میزان مورد قبول هنرمندان است؟

متاسفانه امروزه به علت دستمزد پایین هنرمندان پته دوز و سوء استفاده واسطه‌ها، بانوان جوان تمایلی به صرف وقت زیاد برای دوخت پته ندارند و این هنر سنتی توسط اقلیت های مهاجر به خصوص افاغنه انجام می‌شود که آشنایی کاملی با دوخت های اصیل پته ندارند و این هنر را به سبک سوزن دوزی افغانی و گلدوزی انجام می‌دهند که عدم مهارت و تجربه کافی این دوزندگان باعث خدشه دار شدن اصالت و کیفیت پته به عنوان میراث ایرانی و ضعف بازار فروش این هنر گران‌بها شده است.

چه مشکلاتی بر سر راه هنرمندان این رشته وجود دارد؟

یکی از مشکلات هنرمندان پته دوز، گران بودن مواد اولیه پته، انحصاری بودن این هنر به شهر کرمان و دسترسی دشوار به مواد اولیه است همچنین اکثر هنرمندان پته دوز اطلاعات کافی در مورد چگونگی فروش، تولیدات کاربردی و جذب بازار فروش ندارند و تولیدات با ارزش این هنرمندان توسط واسطه‌ها که رابط بین هنرمندان و مصرف کنندگان است با قیمت بسیار پایین خریداری می شود و این سبب بی رغبتی و رکود بازار پته دوزی شده است.

بنابراین دولت به عنوان نهاد مسوول می تواند برای رفع مشکلاتی که بر سر راه این هنر قرار گرفته است با فراهم نمودن مواد اولیه ارزان و ایجاد شرکت های تعاونی و کارگاه‌های آموزشی و بیمه کردن هنرمندان از آنها حمایت کند و نمایشگاهی جهت عرضه مستقیم این سوزن دوزی ها به مردم سایر استان ها و کشورها برپا کند.

هنرمندان پته دوز نیز باید آشنایی ها و آموزش های لازم را در خصوص این هنر اصیل ایرانی داشته باشند تا بتوانند زمینه کار آفرینی در این هنر را فراهم آورند.

وضعیت آموزش هنر پته دوزی در راستای توسعه و زنده نگه داشتن این هنر برای نسل های آینده چگونه است؟

با توجه به این که هنر پته دوزی در شهر کرمان به عنوان هنر بومی شناخته شده و این امر باعث عدم آشنایی مخاطبان به ویژه نسل جوان با این هنر شده است. شناخت و زنده نگه داشتن این هنر با مشارکت شبکه های اجتماعی و رسانه های جمعی، همچنین راه اندازی یک سایت در حوزه تجاری پته‌دوزی قابل انجام است. توسعه این هنر نیز از طریق سازمان های فنی و حرفه‌ای در سراسر کشور و ورکشاپ های آموزشی پته دوزی در سطح استان ها قابل انجام است.