احیای مسیر تاریخی حرکت یوزها

جاده میامی به سبزوار به جاده مرگ برای گونه ارزشمند یوزپلنگ ایرانی تبدیل شده است، تلف شدن ۹ قلاده یوزپلنگ در ۱۰ سال گذشته در این جاده آماری نیست که بتوان به راحتی از کنار آن عبور کرد، داستان تلف شدن ماجراد یوز ماده ای که سه قلو باردار بود در هفته اول سال جدید هم ضربه بزرگی بر پیکر بی جان جمعیت یوزپلنگ های ایرانی وارد کرد، این اتفاقات تلخ در صورتی رخ می دهد که جمعیت این گونه در حال انقراض و فقط به ۶ قلاده ماده و سه قلاده نر در طبیعت توران رسیده است. البته این تعداد شناسنامه دار هستند و ممکن است یوزهای دیگری هم در طبیعت وجود داشته باشند.

قطعا اگر به همین روال پیش رویم و از حوادث تلخ این جاده درس نگیریم در سال های بسیار نزدیک این گونه زیبا را برای همیشه در طبیعت از دست خواهیم داد، همانطور که شیر ایرانی و ببر مازندران به تاریخ پیوستند یوزپلنگ هم جایش را در تاریخ باز خواهد کرد و برای نسل های بعد فقط باید به عکس این گربه سان اکتفا کرد، با اینکه سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از تنوع زیستی، از سال ۱۳۹۴ به طور مستمر و جدی پیگیر ایمن سازی جاده میامی به سبزوار است اما با گذشت این همه سال هنوز کاری از پیش نبرده، شاید یک سری اقدامات انجام شده اما بازدارنده نبوده است.

فنس کشی این جاده یکی از اقداماتی است که قرار بود وزارت راه و شهرسازی آنرا انجام دهد، محدوده خطرآفرین این جاده حدود ۸۰ کیلومتر است اما با این وجود برای حدود ۳۸ کیلومتر در دو لکه داغ یکی ۱۶ کیلومتر و دیگری ۲۲ کیلومتر، فنس کشی در نظر گرفته شد، علاوه بر این بر روی مساله کنترل سرعت، نور جاده و نصب علائم هشدار دهنده نیز تاکید شده است، اما مساله ای که سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه به آن رسیده نکته جالبی است که اگر درست اجرایی شود تا حد بسیار زیادی از تلفات جاده ای یوزها در این محور کاسته می شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: معتقدیم اگر بتوانیم زیستگاه های جنوب، شرق و غرب توران و مناطق آزاد آنرا امن و وضعیت طعمه در آن مناطق را بهتر کنیم تا یوزپلنگ بتواند از منطقه توران به سمت مناطق آزاد جنوب و بیشتر شرق و غرب توران پراکنش پیدا کند و کمتر به سمت شمال که همان جاده عباس آباد - میامی در آن واقع شده، رفت و آمد داشته باشد، در حفظ این گونه بسیار موثر خواهد بود.

حسن اکبری افزود: چندی پیش به همراه نمایندگانی از وزارت راه و شهرسازی از نقاط حادثه خیز و مکان های داغ این جاده که مستعد تصادف هستند بازدید کردیم، بعد از آن جلسه ای در فرمانداری میامی با حضور معاون عمرانی استاندار گلستان برگزار و مباحث زیادی در آن مطرح و در همان جلسه یک سری وظایف از سوی معاونت راهداری برای اجرا به استان ها تکلیف شد از جمله این اقدامات کنترل سرعت است که مورد توجه جدی قرار گرفت، البته درست است که اکنون در برخی نقاط دوربین کنترل سرعت فعال است و حتی تابلوهایی برای هشدار سرعت نصب شده که سرعت ۸۰ کیلومتر را اعلام می کند اما در این جلسه قرار شد تعداد دوربین ها افزایش یابد، اکنون دو دوربین کنترل سرعت در آن مسیر وجود دارد که قرار شد سه دوربین دیگر به آنها اضافه شود و میانگین سرعت روی آنها لحاظ شود.

وی اظهار داشت: در واقع اکنون تابلوهای هشدار سرعت عدد ۸۰ کیلومتر را نشان می دهند اما دوربین ها بر روی سرعت ۱۱۰ کیلومتر تنظیم شده اند بنابراین قرار شد سرعت کاهش یابد که تاکید ما بر روی همان ۸۰ کیلومتر بر ساعت است و دوربین ها هم بر روی همین سرعت تنظیم شوند، بنابراین کاهش سرعت اولین اقدامی است که انجام می شود.

وی درباره تاثیر افزایش دوربین های سرعت در این محور گفت: با وجود اینکه اکنون دوربین ها بر روی سرعت ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت تنظیم شده اند اما قطعا در زمان هایی که مسیر خلوت است سرعت خودروها بسیار بیشتر از این است و از آنجا که دوربین ها نقطه ای هستند، رانندگان در فاصله بین دو دوربین حد سرعت را رعایت نمی کنند یعنی وقتی به دوربین نزدیک می شوند سرعت را کم و زمانی که از دوربین عبور می کنند سرعت را افزایش می دهند چون نقاطی که دوربین نصب است را شناسایی می کنند اما اگر تعداد دوربین ها افزایش یابد دیگر کاهش سرعت فقط نزدیک دوربین ها بی اثر خواهد بود که اقدام موثری در کنترل سرعت است.

اکبری افزود: یکی دیگر از برنامه هایی که در این جلسه تکلیف شد، نورپردازی محور به طول ۱۰ کیلومتر است که مقرر شد اعتبار این میزان هرچه سریعتر تامین و به استان سمنان ابلاغ شود و با برگزاری مناقصه و فرایندهای قانونی کار اجرایی آن آغاز شود، همچنین مقرر شد برای نصب علائم و تابلوها نیز اعتبارات لازم از طریق وزارت راه و شهرسازی به استان ها ابلاغ شود البته تاکید شد که برای طراحی این تابلوها به تاثیرگذاری طرح برای حفظ یوز در این منطقه توجه ویژه صورت گیرد و بعد از طراحی در طول این ۸۰ کیلومتر نصب شود، همچنین نصب علائم آشکار سازی مانند چراغ های چشمک زن یا چشم گربه ای ( برجستگی های کف جاده) برای جلب توجه رانندگان نصب شود، این اقدامات به استان ها ابلاغ و اعتبار آن توسط وزارت راه و شهرسازی تامین می شود.

وی ادامه داد: همچنین قرار شد یک سری اطلاع رسانی، آموزش و هشدار نیز از طریق مجتمع های خدمات بین راهی که فضای مناسبی برای استراحت یا سوخت‌گیری هستند، انجام شود و محل هایی برای هشدار و ارائه اطلاعات لازم در اختیار رانندگان قرار گیرد که قرار شد استان سمنان این کار را انجام دهد و وزارت راه و شهرسازی هم از طریق نظارت بر این مجتمع ها کار را تسهیل کند البته تمام اینها اقدامات کوتاه مدت است که طبق قرار باید در زمان کوتاهی اجرایی شود.

به گفته وی اقدامات جاده میامی - سبزوار توسط راه و شهرسازی استان سمنان انجام خواهد شد و معاونت راهداری وزارت راه و شهرسازی اعتبار مورد نیاز آنرا تامین می کند.

وی در پاسخ به اینکه آیا جاده طبیعت برای گذر حیات وحش در محدوده فنس کشی در نظر گرفته شده است گفت: برای این منظور قرار شد با تامین اعتبار لازم، آبگذرها و مسیل های مسیر لایروبی و تمیز شوند تا امکان عبور حیوانات از آنها فراهم شود.

اکبری درباره برنامه های بلند مدت مانند فنس کشی توضیح داد: برای فنس کشی یک سری سوالات و حساسیت ها از سوی وزارت راه و برخی از فعالان محیط زیست مطرح شد و یک سری انتقادات به این کار داشتند از این رو قرار شد در جلسات کارشناسی فشرده ای بین سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت راه و شهرسازی این انتقادات بررسی و خروجی آن ملاک عمل قرار گیرد مبنی بر اینکه در چه نقاط داغی باید فنس کشی انجام شود.

وی با اشاره به ایراداتی که برای فنس کشی گرفته شد گفت: بعضی ها معتقدند فنس کشی بر روی رفت و آمد یوزها اثر می گذارد و منطقه را جزیره ای می کند، برخی هم اعتقاد دارند که یوز از آبگذرها کمتر استفاده می کنند و فقط جابجایی حیوان به فاصله به نقطه دیگری منتقل می شود، عده ای هم معتقدند نگهداری فنس دشوار است و به مرور آسیب می بیند و همان محل های آسیب دیده مکان رفت و آمد می شود و یوز از آنها عبور می کند بنابراین گرفتارتر می شود، چنین ایراداتی را مطرح کردند، البته محدوده هایی که در طرح برای فنس کشی پیش بینی کرده بودیم به استناد تجارب قبلی، مستندات و نتایج مطالعات علمی دنیا بوده است، اما حالا این مساله مجددا به کمیته کارشناسی ارجاع شده تا با دقت بیشتری بررسی شود تا کار غیرفنی انجام ندهیم.

وی تاکید کرد: البته اینطور هم نیست که بیاییم نقاطی را داغ اعلام کنیم و بگوییم خارج از آنها ایمن است، در نظر بگیرید آخرین اتفاقی که ۶ فروردین ماه امسال برای ماجراد ماده یوز باردار در جاده عباس آباد رخ داد و منجر به تلف شدن حیوان به همراه سه جنین شد، در نقطه متفاوتی با نقاط قبلی بود، در یک محدوده دشتی نزدیک کاروانسرای میاندشت این تصادف رخ داد که برای ما هم عجیب بود، درست است که جزو محدوده خطر و آن ۸۰ کیلومتر بود اما جزو لکه های مهم داغ که به آن توجه کنیم، نبود.

اکبری ادامه داد: یوزها عمدتا از قسمت های تپه ماهوری، مسیل ها و آبراهه ها در دل تپه ماهورها برای عبور استفاده می کنند اما این یوز مادر از یک مسیر دشتی عبور کرده بود و اتفاقا در آن مسیر دید راننده هم خوب بود یعنی اگر سرعت راننده پایین بود و یا تمایل داشت که این تصادف رخ ندهد به نظر قابل پیشگیری بود چون جایی نبود که بگوییم تپه ماهوری بود و یوز یکباره وارد جاده شده و راننده حیوان را ندیده است، یعنی اگر در آن منطقه نور کافی وجود داشت، سرعت کم بود و یا اراده محکمی برای اینکه این اتفاق نیفتد بود، قطعا تصادف رخ نمی داد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: بنابراین معتقدیم مجموعه اقداماتی مانند کاهش سرعت اگر با جدیت تحت کنترل قرار گیرد، آموزش جدی رانندگان و توجه مردم به این مساله که اگر بخواهیم یوزها را از دست ندهیم باید آن ۸۰ کیلومتر را با احتیاط بیشتری رانندگی کنیم و حل مشکل نورپردازی، می تواند درصد قابل توجهی حوادث و تلفات را کاهش دهد.

وی گفت: در طرحی که برای فنس کشی دیده بودیم قرار بود که محدوده ای نزدیک به ۳۸ کیلومتر آنهم در نقاط داغ فنس کشی شود که قرار شد در قالب دو لکه یکی ۱۶ کیلومتر و یکی ۲۲ کیلومتر فنس کشی صورت گیرد اما به هر حال مجموع این ۸۰ کیلومتر می تواند نقطه خطرآفرین باشد و بهتر است که روی مساله کنترل سرعت، نور جاده و اطلاع رسانی تاکید کنیم.

این کریدورها یک سابقه تاریخی دارد و نمی خواهیم یک مسیر جدید برای یوز باز کنیم قبلا توران از آن مسیر تا پیرحاجات تا پناهگاه حیات وحش نایبندان رفت و آمد داشته اما این مسیر به مرور با دام زیاد و از بین رفتن طعمه مسدود شد

وی اظهار داشت: البته معتقدیم اگر زیستگاه های جنوب، شرق و غرب توران و مناطق آزاد آن محدوده ها را بتوانیم امن کنیم و وضعیت طعمه در آنها بهتر شود که یوزپلنگ بتواند از منطقه توران به سمت مناطق آزاد جنوب و بیشتر شرق و غرب توران پراکنش پیدا کند و کمتر به سمت شمال رفت و آمد داشته باشد؛ در حفاظت بسیار موثرتر است امسال تمایل داریم که این اتفاق بیفتد که می تواند هم از طریق جلب مشارکت جوامع محلی و مردم که مورد تاکید مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری است، باشد یا اینکه با روش هایی که سازمان دارد بتوانیم این محدوده ها را امن کنیم تا رفت و آمد یوز در جاده کمتر شود چون هر چقدر اقدامات ایمن سازی انجام شود، موثر است اما باز هم نمی شود انتظار داشت تلفات را صفر کند.

اکبری گفت: چرای دام یکی از مشکلات این مناطق است، یک منطقه در داخل محدوده امن پناهگاه و پارک ملی واقع شده که برنامه ما این است تا جایی که می شود حقوق عرفی آنرا آزاد کنیم البته این کار اعتبار بالا و مشارکت دامداران را می طلبد تا دام به طور کامل از این منطقه به منطقه دیگری منتقل شود اما این کار بسیار هزینه بر است و با اعتبارات سازمان همخوانی ندارد و طرح هایی هم که در این زمینه ها به سازمان برنامه و بودجه ارائه دادیم متاسفانه منتج به نتیجه مناسبی نشد، بنابراین بیشتر به این سمت رفتیم که در توران با کمک جامعه محلی حداقل امنیت و طعمه را فراهم کنیم.

وی افزود: اکنون بخش هایی از شرق و جنوب شرق توران در حوزه خراسان رضوی و خراسان جنوبی واقع شده مانند اطراف منطقه درونه در حوزه بردسکن و طبس که با منطقه توران ارتباط دارند که باید بتوانیم در آن مناطق امنیت را ایجاد و طعمه ها را احیا کنیم و اگر قرار است یوز پراکنش پیدا کند به سمت این مناطق برود، همچنین با یک فاصله از منطقه توران هم زیستگاه های خوبی داریم که به نوعی تحت حفاظت هستند مانند محدوده پیرحاجات در خراسان جنوبی و منطقه درونه، لاغری و ریوند در خراسان رضوی که میان لکه های مناطق حفاظت شده قرار گرفته اند و به گونه ای میان آنها و منطقه توران فاصله افتاده است که این مناطق به عنوان کریدورهای محل های عبور یوزها، خالی از طعمه شده اند و امنیت کافی برای عبور یوزها وجود ندارد که باید آنها را ایمن سازی کنیم.

وی ادامه داد: برای این منظور چند وقت پیش تفاهم نامه ای را با یکی از جوامع محلی آنجا که از دامداران بومی است و به لحاظ مالی هم امکان سرمایه گذاری دارد، امضا کردیم تا بتوانیم طعمه بخش هایی از آن مناطق را احیا و حفاظت مشارکتی را تقویت کنیم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: از طرفی استان های خراسان رضوی و خراسان جنوبی را هم درگیر کردیم که آنها هم مساله فرهنگ سازی و هم مساله تقویت حفاظت کریدورها را دنبال کنند تا بتوانیم حرکت یوز را به سمت جنوب شرق و شرق داشته باشیم اینکه همیشه حرکت یوزها به سمت شمال باشد را باید تا حدودی تغییر دهیم، البته این کریدورها یک سابقه تاریخی دارد و نمی خواهیم یک مسیر جدید برای یوز باز کنیم قبلا توران از آن مسیر تا پیرحاجات تا پناهگاه حیات وحش نایبندان رفت و آمد داشته اما این مسیر به مرور با دام زیاد و از بین رفتن طعمه مسدود شد که اکنون در نظر داریم بتوانیم آن مسیرها را دوباره احیا کنیم.