معرفی قلعه ضحاک؛ برجی از شکوه و ترس

این قلعه یکی از جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان شرقی است که در دل طبیعتی زیبا قرار گرفته است. قدمت این اثر تاریخی به دوره اشکانیان و ساسانیان می‌رسد و در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

قلعه ضحاک کجاست؟

قلعه ضحاک یکی از دیدنی‌های تاریخی هشترود در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان قرار دارد. با توجه به قرار گرفتن هشترود در مسیر آزادراه تبریز – تهران و محور اتصالی شهرهای جنوب استان و شهرهای آذربایجان غربی و کردستان ، دارای موقعیت خوبی برای جذب گردشگر است. 

برای دسترسی به قلعه ضحاک بعد از رسیدن به شهر هشترود و پیمودن ۱۴ کیلومتر مسافت به روستای خراسانک بروید و بقیه مسیر را را پیاده حرکت کنید. از سمت راست تونل اول که راه پاکوب است حرکت کنید تا به تول دوم برسید. در سمت راست تونل دوم آب آشامیدنی گوارایی وجود دارد که می‌توانید به عنوان آب شرب استفده کنید و سپس به سمت قلعه صعود کنید. 

آدرس: استان آذربایجان شرقی – ۲۰ کیلومتری جنوب شرق شهرستان هشت رود – مجاورت روستای عربلو – شرق ایستگاه راه آهن خراسانک

تاریخچه قلعه ضحاک

قلعه ضحاک یا آژدهاک با قدمتی بیش از ۲ هزار سال از بناهای بازمانده پایان دوره اشکانی و ساسانی است که در تاریخ به نام های دژ اژدهاک، قیز قلعه سی، داش قلعه سی، باروآس، رویی دژ و قلعه گویی شناخته می‌شود. برخی از کارشناسان معتقدند که این قلعه کارکرد نظامی داشته و برخی دیگر آن را مثل سایر قلعه‌های ایران می‌دانند. 

از سویی دیگر قلعه ضحاک می‌تواند نمونه‌ای از معبد آناهید ( ایزدبانوی عشق و باروری)  باشد که در ایران باستان معتقد بودند در بالاترین طبقه آسمان قرار دارد و به همین دلیل بیشتر معابد آناهیتا را روی بلندی می‌ساختند تا از دسترس دشمن در امان باشد. برخی محققین قدمت قلعه را به دوره آژدهاک مادی نسبت می‌دهند که تا دوره تیموریان برپا بوده ولی با توجه به رونق ان در دوره اسکانی، اغلب کارشناسان این قلعه را متعلق به دوران اشکانی می‌دانند. 

برج‌های دیده‌بانی قلعه در حال حاضر سالم مانده‌اند. در کاوش‌های باستان شناسی در مطقه، سفال‌هایی مربوط به دوران اشکانیان بدست آمده است. طاق ایندژ به همراه آثار به جا مانده در تپه میل ورامین از نمونه معماری دوران اشکانی است که بعدا به شکلی کامل‌تر و شکوهمند در ایران خصور در تیسفون دیده می‌شود. 

قلعه ضحال برای اولین بار در سال ۱۹۷۱ توسط یک هیئت آلمانی بررسی شد. آثار به جا مانده در این قلعه، برج‌های نیم استوانه‌ای دروازه قلعه و پوشش دیوارها از سنگ‌های مکعب مستطیلی است. قدمت بنا مربوط به دوره ساسانی است ولی سفالینه‌های کشف شده متعلق به قرن ۶ – ۷ قمری است. 

این قلعه تا دوره اسماعیلیه کاربری داشته و بسیار آباد بوده است. نام قلعه از شخصیت اساطیری ضحاک که شخصیتی تازی داشته در شاهنامه گرفته شده است. گفته می‌شود ضحاک در این قلعه سکونت داشته تا این که کاوه آهنگر علیه ظلم او خروج کرده و او را سرنگون نموده است. برخی معتقدند قسمتی از دیوار اورارتو در این محل می‌تواند اثبات این داشتان باشد. در سال ۱۹۴۳ و ۱۹۶۴ میلادی نام قله ضحاک را به آن داد و معتقد بود این قلعه با مکانی که بطلمیوس به عنوان فاناسپا نام بده است، مطابقت دارد. 

معماری قلعه ضحاک

قلعه ضحاک ۱۰ کیلومتر طول و ۲ کیلومتر عرض داشته ورودی  تپه‍‌ای نسبتا مسطح ساخته شده است. این قلعه احتمالا به عنوان دژ کاربرد داشته و معماری آن کارکرد نظامی را  در ذهن تداعی می‌کند. این قلعه از ۳ طرف مشرف به پرتگاه است و دیوارهایش کنده‌کاری شده‌اند.

در قلعه بخش‌های مختلفی از جمله مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ده‌ها قسمت دیگر دیده می‌شود. تنها بنایی که از این قلعه تقریبا سالم مانده است، چهار طاقی است که با گذر زمان پوشش طاق و یکی از پایه‌های آن تخریب شده بود که بعداً مرمت و بازسازی گردید. مصالح به کار گرفته شده در این چهار طاقی، آجر و گچ هستند و ابعاد آجرها ۳۲ در ۳۲ با ارتفاع ۱۰ سانتی متر است. در کاوش‌ها، تالار بزرگی با راهروهای جانبی کشف شد که با گچ‌بری و نقش‌های متنوع و رنگ‌های اخرایی، زرد، آبی و سبز تزئین شده بود. 

در این نقوش ، طرح‌های برجسته انسان، حیوان، نقوش هندسی، گل و گیاه دیده می‌شدند. عملیات کاوش نشان داد که این منطقه نشان دهنده استقرار تمدن پارتی است. نیمی از اتاق های قلعه بدون سقف و در زمین کنده شده ا ند و نیمی در کوه به حالت حفره‌ای ساخته شده‌اند که اغلب چاله آبی به عنوان آب انبار دارند و بر دیوارهایشان طاقچه‌های کوچکی کنده شده است. 

در این قلعه تک حفره‌هایی دیده می‌شود که به حالت عمودی در صخره‌ها کنده شده‌اند. آب چشمه‌ای در دامنه کوه مقابل با فشار متوسط لوله‌های داخل زمین به بالای قلعه می‌رسیده. بستر این لوله‌ها ۵۰ سانتیمتر عرض و ۱ متر عمق داشته است. بخش‌های زیادی از لوله‌ها، گلی و بقیه قالب‌های سنگی داشته است. 

نگاره‌ای از قلعه به دست آمده است که در آن تصویر کلاغی دیده می‌شود که از پشت پنجه بر گاو زده و شباهت زیادی به میترا و آیین مهر دارد. این نگاره از فضایی ۱۲۱ متر مربعی کشف شده که در کنار آن نگاره‌های سرباز پارتی، سر چند شیر حال غرش، تصویر ایزدبانو و تصویر مردی که درون گل‌های نیلوفر با پرتوهای خورشید به دست آمده است. 

امکانات قلعه ضحاک

برای نمایش اشیا مکشوفه از کاوش‌های باستان شناسی، سایت موزه در این محل راه اندازی شده. پلکان‌هایی با ملات سیمانی در مسیر اصلی ورودی قلعه و پلکان‌های سنگی در صخره‌ها برای صعود راحت تر گردشگران ایجاد شده‌اند. در پرتگاه‌ها حائل‌هایی نصب شده. روی رودخانه قرانقو یک پل فلزی برای تامین امنیت بازدیدکنندگان و انتقال برق به قلعه نصب شده. جاده مسیر رسیده به قلعه آسفالت شده است. دو نگهبان دائمی در این محدوده همیشه حضور دارند. 

نکات لازم برای بازدید از قلعه ضحاک

برای بازدید از قلعه ضحاک باید از پله‌های متعدد بالا بروید که از پایین تپه تا قلعه تعبیه شده‌اند، بنابراین کفش و لباس مناسب همراه داشته باشید. بعد از بالا رفتن از تپه چشم اندازه بکر و طبیعی بسیار زیبایی از رودخانه و دشت‌های سرسبز اطراف خواهید داشت که برای عکسبرداری بی‌نظیرند.

از نوشتن یادگاری روی دیوارهای قلعه و ریختن زباله اجتناب کنید. 

بهترین زمان بازدید از قلعه ضحاک

 بهترین زمان بازدید از قلعه ضحاک فصل بهار به خصوص ماه اردیبهشت است چرا که دشت‌های اطراف کاملا سرسبزند و با گل‌های رنگارنگ پوشیده شده‌اند و آب و هوای دلپذیر فرصت پیاده روی و طبیعت گردی لذت بخشی را برای شما فراهم می‌کند.