آیا تالاب‌ها قابل واگذاری هستند؟

تالاب‌ها اکوسیستم‌های حیاتی هستند که با فراهم کردن شرایط به بقای گونه‌های گیاهی و جانوری بر روی کره زمین کمک می‌کنند. انواع حیوانات از جمله پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان و ماهیان در بسترهای تالابی زیست می‌کنند. علاوه بر این، ذخیره‌سازی آب، حفاظت در مقابل توفان، کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب های زیرزمینی، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی ها و تعدیل آب و هوای محلی از دیگر مزایای تالاب‌ها است.

تالاب‌های طبیعی ذخیره‌گاه‌های بسیار مهمی از مواد ژنتیکی گیاهی محسوب می‌شوند و محل تخم‌گذاری هزاران پرنده آبزی و کنار آبزی هستند که زنده ماندن آنها به حیات تالاب‌ها وابسته است. با وجود این مزایا می‌توان به اهمیت حفاظت از تالاب‌ها پی برد اما به دلایل مختلف طبیعی و انسان ساز در حال از دست دادن تالاب‌ها هستیم که می‌تواند زنگ خطری برای این اکوسیستم‌های آبی باشد و در نهایت مطلوبیت زندگی انسان‌ها را تحت الشعاع قرار دهد.

در چند سال گذشته تعداد زیادی از تالاب‌ها از بین رفتند یا در آستانه خشک شدن هستند مانند تالاب گاوخونی، پریشان و بختگان اما با این وجود باز هم جسته و گریخته خبرهایی از شرایط تالاب‌ها به گوش می‌رسد که نشان می‌دهد نه تنها اهمیت این حوضه‌های آبی برای عده‌ای هنوز محرز نشده است بلکه به عواقب وخیم خشک شدن آنها هم واقف نیستند، چندی پیش خبری مبنی بر واگذاری تالاب شادگان به بخش خصوصی خبرساز شد؛ این در حالی است که تالاب‌ها جزو مناطق چهارگانه محسوب می‌شوند و از نظر قانونی امکان واگذاری آنها وجود ندارد مگر بخش مستثنیات که آنهم شرایط خاص و قانونی خود را دارد.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: پناهگاه حیات وحش و تالاب بین المللی شادگان در زمره مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد که به استناد ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست واگذاری آن مطلقا ممنوع است. موضوع طبیعت گردی در مناطق و تالاب‌ها در چهارچوب ضوابط و در پهنه‌های معرفی شده برای کاربری تفرج جزو سیاست‌ها و برنامه‌های سازمان حفاظت محیط زیست است.

مجتبی ذوالجودی افزود: طبیعت گردی در شادگان نیز بدون هرگونه واگذاری عرصه و اعیان و از طریق مشارکت جامعه محلی با رعایت قوانین و ضوابط موضوع در اولویت مناطق آزمایشی اجرایی قرار دارد. در سال جاری نیز گردشگران زیادی از تالاب شادگان و طبیعت آن و مرکز بازدیدکنندگان این تالاب بازدید کردند.

وی تاکید کرد: بهره‌مندی از ظرفیت بخش خصوصی با مشارکت جوامع محلی و شرکت‌های دانش بنیان در حفاظت و احیای تالاب‌ها و جلوگیری از تخریب آن، به همراه ارائه خدمات به مردم از اولویت‌های سازمان حفاظت محیط زیست است.

همچنین متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی درباره واگذاری تالاب شادگان به بخش خصوصی به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: بخش قابل توجهی از تالاب شادگان منطقه حفاظت شده است و قابل واگذاری نیست؛ در واقع مالکیت این تالاب را نمی‌شود به بخش خصوصی واگذار کرد چون ضوابط مناطق چهارگانه در آنها اعمال می‌شود؛ یعنی پارک‌های ملی، مناطق حفاظت شده و پناهگاه‌های حیات وحش برای واگذاری مالکیت محدودیت قانونی دارند.

علی ارواحی افزود: یک یا دو سال پیش موضوعی مطرح شده بود درباره اینکه مالکیت تالاب‌ها در اختیار وزارت نیرو قرار گیرد حتی آنهم منع قانونی داشت و انجام نشد؛ یعنی طبق قانون مشخصا اختیار مالکیت این اراضی در اختیار سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور است و سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان نماینده دولت اختیار مدیریت این مناطق را بر عهده دارد به همین دلیل واگذاری به شخص حقیقی یا حقوقی امکان‌پذیر نیست.

وی تاکید کرد: قانون امکان واگذاری را نمی‌دهد اما گاهی می‌بینیم که طرح‌هایی بدون ارزیابی زیست محیطی اجرا می‌شوند؛ اما به لحاظ قانونی اگر تالابی در محدوده مناطق چهارگانه باشد، امکان واگذاری و بهره برداری آن وجود ندارد. اگر خارج از محدوده مناطق حفاظت شده باشد و اگر جزو اراضی ملی محسوب شود که در این صورت تحت نظارت سازمان جنگل ها و مراتع است و امکان واگذاری وجود ندارد. اگر هم مستثنیات باشد؛ آن اراضی نیازمند ارزیابی اثرات زیست محیطی است که ببینیم در صورت واگذاری آیا در پایین دست به تالاب آسیبی وارد می‌شود یا خیر، مثلا ممکن است بخشی از پهنه‌های زیست‌بوم‌های تالابی در محدوده قلمرو حفاظت شده نباشد؛ آن موقع دیگر از قانون سازمان جنگل‌ها تبعیت می‌کند که آن سازمان باید آن را بررسی کند که آیا این اراضی ملی یا مستثنیات است و بر اساس آن تصمیم‌گیری شود.

ارواحی با توضیح بیشتر درباره واگذاری مستثنیات گفت: مکان‌هایی که از گذشته برای آنها سند صادر شده و مشخص شده مالکیت آن با دولت نیست و مثلا با اشخاص حقیقی است، اصطلاحا در بحث تملک اراضی با عنوان مستثنیات می‌شناسیم؛ بنابراین اگر خارج از محدوده حفاظت شده، مستثنیات داشته باشیم آن موقع بحث واگذاری امکان پذیر است مشروط به داشتن ارزیابی زیست محیطی و مشخص کردن پیامدهای منفی این کار اما مهم این است که تبعات منفی نداشته باشد؛ در واقع توسعه از این دست نیازمند ارزیابی زیست محیطی است که آن موقع سازمان حفاظت محیط زیست به طور کامل می‌تواند مداخله کند تا ضوابط استقرار رعایت شود.

وی افزود: در مجموع مناطق چهارگانه مناطقی هستند که بخشی از اراضی ملی محسوب می‌شوند که برای حفاظت از منابع طبیعی و تنوع زیستی آنها محدودیت‌هایی تعیین می‌شود و مسوولیت آن بر عهده سازمان محیط زیست است اما خارج از این مناطق ممکن است بخش‌هایی باشد که اراضی ملی به شمار آید که بسته به اینکه اراضی ملی یا مستثنیات هستند، قوانین خود را دارد.

متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی تاکید کرد: حتی اگر اراضی مستثنیاتی باشد که در محدوده مناطق چهارگانه قرار گرفته باز هم به این صورت نیست که هر نوع واگذاری بتوان انجام داد مثلا اکنون روستای سراخیه در دل تالاب شادگان واقع شده و ممکن است بخش هایی از آن جزو مستثنیات باشد که به طور عرفی، خانه‌های روستایی در آنجا ایجاد شده و جامعه محلی می‌توانند به صورت عرفی از آنها بهره‌برداری کنند اما اینکه بخواهند تغییر کاربری دهند یا توسعه اراضی داشته باشند، ممنوعیت دارد چون مجموع آن در مناطق حفاظت شده قرار گرفته است.

وی اظهار داشت: البته نوعی گردشگری با طبیعت‌کده جامعه محور داریم که در آن اصل موضوع این است که جامعه محلی بتواند از منافع مستقیم طبیعت گردی و گردشگری بهره‌مند شود و همزمان در حفاظت از محیط زیست که می‌تواند تالاب، جنگل یا مرتع باشد، مشارکت کند اما نکته این است که در این حالت هم به این صورت نیست که جامعه محلی بتواند در آن پهنه مثلا هتل بسازد اما اگر خانه‌های روستایی به اقامتگاه بوم‌گردی تبدیل شود، مشکلی وجود ندارد.

متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی افزود: اکنون در تالاب شادگان اسکله‌ای در نزدیک روستای سراخیه ایجاد شده است که جامعه محلی از آن بهره‌برداری می‌کند به این صورت قایق‌هایی که جامعه محلی آن محدوده داشتند در اختیار گردشگران قرار می‌گیرد و آنها را برای بازدید به تالاب می‌برند اما همه این کارها با نظارت کامل سازمان محیط زیست انجام می‌شود.

وی تاکید کرد: یکی از تهدیدات جدی که در تالاب شادگان وجود دارد صید و شکار غیر مجاز است اما وقتی جامعه محلی بتواند از محل گردشگری به شکل گردشگری مسوولانه و اصولی منفعت اقتصادی به دست آورد می‌تواند جلوی صید و شکار غیرمجاز را بگیرد که این خود به حفظ محیط زیست تالاب کمک می‌کند.