دستاوردسازی رئیسی با اتکا به اطلاعات غلط/ حجم صادرات ایران کاهش یافته اما چون قیمت جهانی بالا رفته،اسمش را رشد گذاشته اند

نگاهی به آمار تجارت خارجی کشور نشان می‌دهد که در سال 1401 اگرچه ارزش دلاری صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی افزایش یافته و به 53 میلیارد و 170 میلیون دلار رسیده، اما حجم صادرات از لحاظ وزنی نسبت به سال گذشته روندی نزولی را طی کرده است. مجموع وزن کالاهای صادراتی در سال گذشته، 122 میلیون و 60 هزار تن بوده که در طول هفت سال اخیر، بعد از سال‌های 1397 و 1399، در پایین‌ترین حد قرار گرفته است. پس دلیل افزایش ارزش صادرات چه بود؟ 

تورم جهانی، مهمترین دلیل رشد ارزش صادرات

مهمترین دلیل رشد ارزش صادرات، تورم جهانی به دنبال حمله روسیه به اوکراین بوده است. در اسفند 1400 و پس از حمله روسیه به اوکراین قیمت نفت به بالای 100 دلار رسیده و در تمام طول سال 1401 قیمت نفت بالای 80 دلار بوده است. به طور کلی میعانات گازی، فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی نقش مهمی را در صادرات غیرنفتی ایران ایفا می‌کنند.

بر اساس آمارهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، در سال 1400 از 48 میلیارد دلار درآمد صادراتی، 14 میلیارد دلار فقط مربوط به صادرات محصولات پتروشیمی بوده است؛ یعنی چیزی حدود 31 درصد. همچنین به گفته یکی از اعضای اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی، حدودا 13 میلیارد دلار از ارزش صادرات غیرنفتی مربوط به فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی بوده است. این یعنی حدود 60 درصد از کل صادرات غیر نفتی  مربوط به میعانات گازی، فرآورده‌های نقتی و محصولات پتروشیمی است.

از طرف دیگر اگر روند صادرات غیرنفتی ایران در دو دهه اخیر را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که صادرات غیرنفتی ایران در سال 1380 فقط 4 میلیارد دلار بوده است، اما به دلیل توسعه زیرساخت‌های پتروشیمی در کشور از اواخر دهه 1370 و شتاب رشد آن، صادرات غیرنفتی ایران نیز رشد چشمگیری پیدا کرد و از 4 میلیارد به بالای 25 میلیارد دلار در سال 1389 رسید.

این روند در آغاز دهه 90 نیز ادامه‌دار شد به طوری که اقتصاد ایران در  سال 1390 شاهد یک جهش بزرگ در صادرات غیر نفتی بود و ارزش صادرات به حدود 34 میلیارد دلار رسید. این جهش علاوه بر بهره‌برداری از طرح‌های پتروشیمی و گاز طبیعی در ایران، به دلیل رشد چشمگیر قیمت نفت در سال 2011 بود. پس از آن صادرات غیرنفتی تا سال 1396 روندی صعودی را طی کرد اما پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها صادرات غیرنفتی کاهش چشمگیری را تجربه کرد.

علاوه بر افزایش قیمت نفت و گاز در بازارهای جهانی، محصولات غذایی و کشاورزی هم که بخشی از صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهند نیز با تورم بسیار بالایی مواجه شدند. بنابراین رشد قیمت‌ها متاثر از تورم جهانی را می‌توان عاملی مهم در افزایش دلاری صادرات دانست.

صادرات ارزان، واردات گران

بررسی آمار تجارت خارجی از ابتدای دهه 90 نشان می‌دهد که ارزش قیمت میانگین هر تن کالای صادراتی از 509 دلار در سال 1390 به 435 دلار در سال 1401 رسیده است؛ یعنی کاهش حدود 14 درصدی در 11 سال.

از طرف دیگر، بررسی ارزش واحد واردات، افزایش قیمت کالاهای وارداتی به کشور را نشان می‌دهد. قیمت هر تن کالای وارداتی در سال 1402 حدودا 1605 دلار به ثبت رسیده که بالاترین نرخ را در 10 سال گذشته داشته است. به تعبیر دیگر هرچه زمان گذشته، کالاهای صادراتی کشور ارزان‌تر فروخته‌ شده و کالای وارداتی  گران‌تر خریداری شده‌اند. 

ثبت رکورد سنگین‌ترین تراز تجاری در پنج سال اخیر

ارزیابی عملکرد تجاری ایران از ثبت سنگین‌ترین کسری تجاری در پنج سال اخیر حکایت دارد. واردات در سال‌ 1401 نیز با رشد ارزشی 13 درصدی نسبت به سال‌ 1400 همراه بوده و از 53 میلیارد دلار در سال 1400 به رقم به 59‌ میلیارد دلار در سال 1401 رسیده است. در سوی دیگر، وزن کالاهای وارداتی کاهشی چشمگیر پیدا کرده است. وزن کالاهای وارداتی در سال 1400، معادل 41 میلیون تن بوده که در سال‌ 1401 به 37 ‌میلیون تن کاهش یافته است؛ یعنی 10 درصد کاهش.

با وجود این افت 10 درصدی وزن واردات، تراز تجاری به منفی 6.5 میلیارد دلار در سال 1401 رسیده و به گفته کارشناسان، کسری تجاری در سال آینده بیشتر نیز خواهد شد. این شاخص از مهمترین متغیرهای تاثیرگذار بر نرخ دلار در کشور محسوب می‌شود؛ شاخصی که معین‌کننده ارزبری و ارزآوری در کشور بوده و در نتیجه عرضه و تقاضا بر نرخ دلار اثرگذار خواهد بود.

به طور کلی به جز سال‌های 1394 و 1395 و 1397 در تمامی سال‌های پس از انقلاب، تراز تجاری کشور منفی بوده و بیشترین حجم تجارت خارجی کشور، تراز تجارت خارجی مثبت و بیشترین تنوع در مقاصد صادراتی کالای غیرنفتی مربوط به دوره زمانی پسا‌برجام است.