زنان تأثیرگذار در علم ریاضی را بشناسید

احتمال این‌که نیوتن، اینشتین و تورینگ را بشناسید زیاد است، اما وقتی صحبت از ریاضیدانان برجسته و معروف زن است، کمتر کسی آن‌ها و کارهایشان را می‌شناسد.

تا دهه‌ها پیش، بیشتر مردم تصور می‌کردند، ریاضیات، علمی مردانه است و زنان توانایی درک این علم را ندارند. خوشبختانه امروزه مردم به این آگاهی رسیده‌اند که علم، فارغ از جنسیت است و زنان در کنار مردان می‌توانند در وادی علوم مختلف قدم گذاشته و در این مسیر به موفقیت‌هایی دست پیدا کنند. جمعه ۲۲اردیبهشت، زادروز مریم میرزاخانی (ریاضیدان و استاد دانشگاه استنفورد فقید ایرانی) است. او اولین زنی بود که توانست برنده مدال فیلدز، بالاترین جایزه در ریاضیات شود. سالروز تولد او از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شده‌است. به همین مناسبت در ادامه با برخی از این زنان تأثیرگذار در علم ریاضی بیشتر آشنا می‌شویم. 

مریم میرزاخانی (۱۹۷۷-۲۰۱۷)

میرزاخانی مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته ریاضی از دانشگاه شریف و مدرک دکترای خود را از دانشگاه هاروارد کسب کرد و سال ۲۰۱۴، به خاطر کار بر «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضا‌های پیمانه‌ای آنها» نام اولین زن (و البته اولین زن ایرانی) دریافت‌کننده نشان فیلدز، بالاترین جایزه در ریاضیات را به خود اختصاص داد. زمینه تحقیقاتی او مشتمل بر نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه تردگودیک و هندسه سیمپلکتیک بود. کار او تاثیر زیادی بر شکل دادن به این بخش از تحقیقات ریاضی داشت و مرز‌های جدیدی را برای کشف بیشتر قوانین ریاضی، پیش روی دیگران باز کرد. 

کاترین جانسون (۱۹۱۸-۲۰۲۰)

کاترین که آمریکایی آفریقایی‌تبار بود، از کودکی شیفته ریاضیات شد و در این زمینه آموزش‌های متعددی دید. او سال ۱۹۵۳ به ناسا پیوست و اقدامات و فعالیت‌های او در مکانیک مداری برای موفقیت برنامه‌های هوانوردی و فضایی آمریکا بسیار مهم بود. او به خاطر دقت در محاسبات فضانوردی شهرت داشت. محاسبات کاترین برای موفقیت ماموریت‌های فضایی، از جمله پرواز به ماه با آپولو۱۱، حیاتی بودند. کاترین جانسون، سال ۲۰۱۵، به خاطر اقداماتش موفق به دریافت نشان افتخار آزادی ریاست‌جمهوری شد. این نشان، بالاترین جایزه مدنی در آمریکاست که از طرف رئیس‌جمهور آمریکا اعطا می‌شود. 

مری کارترایت (۱۹۰۰-۱۹۹۸)

مری کارترایت، ریاضیدانی انگلیسی و نام اولین زن را در چند موضوع از آن خود کرد. در واقع او اولین ریاضیدان زنی بود که به بررسی نظریه آشوب (اثر پروانه‌ای) پرداخت. همچنین او اولین زنی بود که توانست نشان سیلوستر (برای تشویق تحقیقات در ریاضی) را بگیرد و اولین زنی بود که رئیس انجمن ریاضیات لندن شد. به لطف شهامت او در انکار وضعیت موجود در برخی مسائل علم ریاضی و فعالیت‌هایش در تحقیقات، تاثیر شگرفی در تئوری مدرن سیستم‌های دینامیکی گذاشت و حتی یکی از قضیه‌های ریاضی به نام او نامگذاری شده‌است. 

سوفیا کووالسکی (۱۸۵۰- ۱۸۹۱)

سوفیا کووالسکی، کمک‌های چشمگیری به تجزیه و تحلیل در مسائل ریاضی و معادلات دیفرانسیل با مشتقات پاره‌ای کرد. او در اروپای مدرن، اولین زنی بود که موفق به کسب مدرک دکترای ریاضی شد و همچنین اولین زنی بود که به مقام استاد تمام رسید و در عین حال اولین زنی بود که به عضویت هیأت دبیران یک مجله علمی درآمد. کووالسکی به خاطر حل یک مسأله خاص ریاضی توانست جایزه «پریکس بوردین» از آکادمی علوم فرانسه را دریافت کند. سوفیا در دوران کاری و تحصیلی خود زیر سایه نگاه پر شک و تردید همکاران مرد خود بود، اما هرگز دلسرد نشد و آن‌قدر به کارش ادامه داد تا توانست راهگشای زنان ریاضیدان دیگر شود. 

سوفی ژرمن (۱۷۷۶-۱۸۳۱)

ماری سوفی ژرمن، ریاضیدانی فرانسوی بود که کار‌های بزرگی در نظریه اعداد و هندسه دیفرانسیل انجام داد. اعداد اول ژرمن به نام اوست. سوفی برای تحصیل در رشته ریاضی مجبور شده‌بود در برابر مخالفت‌های جامعه و همچنین والدینش، به خاطر زن بودن، مقاومت کند. اما سرانجام توانست در این علم به درجه‌ای برسد که بتواند با ریاضیدانانی، چون گاوس، لاگرانژ و ماری لژاندر همکار شود. گاوس، دانشگاه گوتینگن را متقاعد کرده‌بود که به ژرمن مدرک افتخاری اعطا شود، اما متاسفانه قبل از این‌که او بتواند مدرکش را دریافت کند، به دلیل ابتلا به سرطان پستان، جان خود را از دست داد. 

مارجوری لی‌بروان (۱۹۱۴-۱۹۷۹)

مارجوری، معلم نابغه ریاضی بود که توانست به‌عنوان اولین زن آفریقایی-آمریکایی مدرک دکترای ریاضی را دریافت کند. او عضو هیأت علمی دانشگاه مرکزی کارولینای شمالی شد و بیش از ۳۰ سال در آنجا تدریس کرد. او سال ۱۹۵۱ ریاست دپارتمان ریاضیات در دانشگاه را به عهده گرفت و برای استفاده‌های اولیه از رایانه در ریاضیات راه را باز کرد. ازآنجا که دوست نداشت فقط به عنوان استاد دانشگاه به پژوهش بپردازد با معلم‌های ریاضی مدارس کار کرد و به آن‌ها «ریاضی مدرن» را آموزش داد. وی به‌طور خاص روی تشویق اقلیت‌ها و زنان به آموختن ریاضی تمرکز داشت. مارجوری لی براون بر اثر سکته قلبی در ۱۹ اکتبر ۱۹۷۹ در دورهام کارولینای شمالی درگذشت. 

آگوستا ایدا لاولیس (۱۸۱۵-۱۸۵۲)

آگوستا ایدا، ریاضیدان، نویسنده و نخستین برنامه‌نویس رایانه بود. در واقع یادداشت‌های او درباره موتور تحلیلی، به عنوان اولین الگوریتم شناخته می‌شود و به همین دلیل از او به عنوان اولین برنامه‌نویس رایانه‌ای یاد می‌شود. مادر لاولیس که استعداد ریاضی و منطق را در دخترش دید، او را بسیار تشویق کرد تا در این زمینه تحصیل کند. لاولیس بعد‌ها ایده قابلیت استفاده از رایانه‌ها را برای کار‌های غیرمحاسباتی هم مطرح کرد. یکی از زبان‌های برنامه‌نویسی، به افتخار این ریاضیدان برجسته از سوی وزارت دفاع آمریکا، آیدا نامگذاری شده‌است. در ضمن از سال ۱۹۹۸، جامعه کامپیوتر انگیس، جایزه‌ای به نام آیدا به برگزیدگان این رشته اهدا می‌کند. 

امی نوتر (۱۸۸۲-۱۹۳۵)

امی نوتر از دیگر زنان ریاضیدان برجسته است که سهمی به‌سزا در جبر انتزاعی و فیزیک نظری داشته‌است. آلبرت اینشتین سال ۱۹۳۵ در نامه‌ای که به علت فوت نوتر به نیویورک‌تایمز نوشته‌بود، او را از برجسته‌ترین نوابغ ریاضیات خلاقانه معرفی کرده‌بود. امی برای این‌که بتواند به این درجه از دانش ریاضی برسد و بعد‌ها با اینشتین همکاری کند، موانع بسیاری را پشت سر گذاشته‌بود. او در آلمان متولد و بزرگ شده‌بود و به دلیل وجود قوانین علیه زنان، ثبت‌نام او در دانشگاه به تعویق افتاد و حتی وقتی توانست دکترای خود در جبر انتزاعی را کسب کند. تحقیقات او، تغییراتی بنیادین در نظریه حلقه‌ها، میدان‌ها و جبر ایجاد کرد. 

تاریخ علم ریاضی، زنان محقق متعددی به خود دیده‌است که موارد بالا فقط تعدادی از زنان تاریخ معاصرمان به حساب می‌آیند. در سال‌های دورتر هم زنانی بودند که مدتی توانستند در علم ریاضی بدرخشند، اما شرایط حاکم بر جامعه زمان آنها، جلوی رشدشان را گرفت. از این زنان می‌توان به هیپاتیا اشاره کرد که در سال‌های ۳۵۰ یا ۳۷۰ تا ۴۱۵ یا ۴۱۶ میلادی زندگی می‌کرده‌است. او فیلسوف زن نوافلاطونی، اخترشناس و ریاضیدان برجسته‌ای بوده که در دوران امپراتوری بیزانس در اسکندریه زندگی می‌کرده‌است. از او به عنوان نخستین زن شناخته‌شده ریاضیدان و آخرین کتابدار کتابخانه اسکندریه یاد می‌شود. او در عنفوان جوانی شاگردان بسیاری داشت و بسیار مشهور شده‌بود و همین شهرت و محبوبیتش او را مورد حسد تنگ‌نظران قرار داد و به تحریک دشمنانش، به او مهر جادوگری زده و با همین اتهام واهی او را با بی‌رحمانه‌ترین روش به کام مرگ کشاندند.